Onverdoofde biggencastratie staat al ruim 20 jaar op de agenda. Elk van de alternatieven, hetzij productie van intacte beren of immunocastraten, of castreren met verdoving heeft voor- en nadelen. De voorbije jaren maakte elk land en elke markt zijn eigen keuze voor één of meerdere van bovengenoemde alternatieven. Castratie onder lokale of volledige verdoving is sinds kort in meerdere buurlanden wettelijk verplicht. Ook in België moeten in de nabije toekomst een aantal knopen worden doorgehakt. Castratie met pijnbestrijding voldoet immers stilaan niet meer aan de marktverwachtingen. Dit artikel werpt een blik op de stand van zaken in Europa en belicht de huidige uitdagingen in België.
Ongeveer 4 procent van de intacte beren heeft berengeur, een onaangename geur of smaak die voorkomt in varkensvlees of -vet. Om die ongewenste geur of smaak te vermijden en bijkomstig ook het agressief en seksueel gedrag dat beren kunnen vertonen, worden de meeste mannelijke biggen nog steeds onverdoofd gecastreerd, al dan niet met pijnbestrijding. De voorbije decennia werd in Europa sterk ingezet op alternatieven.
Heel wat inspanningen werden gedaan om af te stappen van castratie, mits het vermijden van berengeur bij de productie van beren door het reduceren en detecteren van berengeur, of door het toepassen van immunocastratie. Ook castratie onder lokale of volledige verdoving wordt in verschillende landen toegepast. Uit een door ILVO uitgevoerde enquête bij 4.700 consumenten uit 16 Europese landen blijkt de acceptatie van de alternatieven hoog, met castratie met verdoving en/of pijnbestrijding als aanvaard alternatief voor 85 procent van de consumenten, gevolgd door immunocastratie met 71 procent. Vlees van intacte beren is oké voor de helft van de consumenten (50 procent), maar dit percentage zal hoger liggen als berengeurvrij vlees gegarandeerd kan worden.
Productie van intacte beren
In het Verenigd Koninkrijk, Ierland, en gedeeltelijk ook in Spanje en Portugal laten ze de castratie van biggen al langer achterwege zonder de detectie van berengeur aan de slachtlijn. Een aantal landen schakelde recenter om. In Nederland worden ondertussen meer dan de helft van de mannelijke varkens als intacte beer geproduceerd. In Frankrijk, Duitsland en België bedraagt dit aandeel respectievelijk 40, 20 en 10 procent. Berengeur wordt sensorisch beoordeeld aan de slachtlijn door specifiek hiervoor opgeleide personen.
In een Deens slachthuis werd recent een methode geïmplementeerd om de berengeurcomponenten chemisch te analyseren aan de slachtlijn. De methode lijkt veelbelovend en zou de productie van beren in een stroomversnelling kunnen brengen. Maar voorlopig wordt deze methode nog niet op andere locaties toegepast omwille van haar complexiteit en hoge investeringskost, welke enkel kan renderen als er volledig omgeschakeld wordt naar intacte beren. Kostprijs van de berengeuranalyse wordt op 1 à 2 euro geschat per karkas. Mits een overeenkomst met de afnemer voor het leveren van beren doe je economische voordelen met de productie van beren door een gunstigere voederconversie en betere slachtkwaliteit. Op vlak van management is er ondertussen al veel ervaring met de productie van intacte beren. Belangrijkste regel is om onrust te vermijden, door bv. geen hokken te mengen, en voldoende eetplaatsen en verrijkingsmateriaal te voorzien.
Immunocastratie
Sinds 2009 kan immunocastratie toegepast worden in Europa, al vindt dit alternatief maar aarzelend ingang. Immunocastratie biedt een oplossing voor de problemen die kunnen optreden bij de productie van intacte beren op vlak van vleeskwaliteit, berengeur en gedrag. Immunocastraten hebben een goede vleeskwaliteit die dicht aansluit bij de bargen en vanaf een week na de tweede vaccinatie vertonen ze geen berengedrag meer. Berengeur wordt bij correcte toepassing gereduceerd en wordt nu ook aan de slachtlijn gecontroleerd.
In de meeste Europese landen blijft de marktacceptatie het knelpunt voor verdere omschakeling naar immunocastraten. Varkenshouders kunnen enkel omschakelen als ze afzet hebben voor hun varkens. In België is het aandeel immunocastraten met 10 à 15 procent het hoogst, maar ook in Zweden, Noorwegen, Spanje, Portugal en Zwitserland wordt immunocastratie toegepast. In Frankrijk en Duitsland is het aandeel laag (4 procent), al neemt dit toe nu castratie enkel nog onder verdoving mag worden uitgevoerd. De kostprijs voor immunocastratie is ongeveer 3,5 euro. Ondanks deze kost geeft ook dit betere economische resultaten dan de bargen door de betere prestaties op vlak van voederconversie en slachtkwaliteit.
Verdoofd castreren: volledig of lokaal
Castratie onder verdoving en met pijnbestrijding werd lange tijd als oplossing gezien, maar geraakte met de Declaratie van Brussel (2010) op de achtergrond. Hierbij werd vooropgesteld om te stoppen met castreren tegen 2018 mits de alternatieven praktisch en economisch haalbaar zijn. Door de knelpunten bij intacte beren en immunocastraten wordt ondertussen ook castratie onder lokale of volledige verdoving in verschillende landen toegepast. De tabel geeft een overzicht.
Knelpunt hierbij is dat verdoving bij biggen niet zomaar toegepast mag worden door de varkenshouder. Het toepassen van verdoving is namelijk een diergeneeskundige handeling en ook op het vlak van de diergeneesmiddelenwetgeving is een aanpassing in de wetgeving noodzakelijk. In een aantal landen is deze aanpassing doorgevoerd, waardoor lokale verdoving via een injectie of volledige verdoving met een gas (isofluraan of CO2) na een opleiding wel uitgevoerd kan worden door de varkenshouder. Volledige verdoving via injectie kan enkel toegepast worden door een dierenarts. In België is de aanpassing in de wetgeving voor lokale of volledige verdoving niet voorzien, dus dit kan vandaag niet door de Belgische varkenshouders toegepast worden.
Tekst: Marijke Aluwé (ILVO) en Sarah De Smet (ILVO-Varkensloket)
